اثبات نسب در حقوق ایران با تکیه بر روش های نوین باروری

نسب را در لغت به معنای خویشاوندی و نژاد دانسته اند اما از لحاظ حقوقی ارتباط خویشاوندی بین دو نفر است که یکی از نسل دیگری باشد و یا هر دو از نسل فرد دیگری باشند از قبیل رابطه پدر و فرزند و رابطه برادر و خواهر. وفق فقه اسلامی و به تبع آن قوانین جاری ایران، مبنای نسب قانونی، ازدواج زن و شوهر است.

اثبات رابطه پدر و فرزندی در دنیای امروز، موضوعی مشکل محسوب می شود، چراکه مقنن ایران و شرع اسلام در راستای ساده کردن اثبات رابطه پدر و فرزندی روشی را مفروض دانسته اند که آن را اماره فراش نام نهاده اند و وفق آن در صورتی که نوزادی از زنی شوهردار متولد شود، آن طفل فرزند شوهر آن زن است.اما تاکید مقنن و شرع اسلامی بر این است که در صورتی که شوهر قدرت باروری نداشته باشد یا در شرایطی که زن و شوهر زمان طولانی جدا بوده و رابطه ای نداشته باشند، فرزندی را که زن به دنیا می آورد، نمی توان با استناد به اماره فراش به شوهر منتسب نمود.

پیشرفت پزشکی دنیای کنونی، روش های فراوانی را برای زن و شوهرانی که قادر به فرزند دار شدن از طریق عادی نمی باشند، به وجود آورده است. روشهایی از قبیل لقاح مصنوعی ( با این شیوه سلول تخمک بالغ از زن گرفته می‌شود و با اسپرم مرد در خارج از بدن لقاح می‌یابد و حاصل برای ادامه بارداری طبیعی در رحم همان زن یا زن دیگری کاشته می‌شود)، تلقیح اسپرم (در این روش اسپرم مرد با استمناء بدست می آید و پس از عملیات لازم ، داخل حفره رحم تزریق می شود) که مسلما در صورتی که از اسپرم زوج استفاده شود، مشکل قانونی و شرعی نخواهد داشت اما در صورت استفاده از اسپرم غیر هرکدام از این روش ها می توانند مشکلاتی را در اثبات رابطه پدر و فرزند و تعیین پدر طفل ایجاد نمایند؛ در برخی از زوجین سلول جنسی وجود ندارد و امکان فرزند دار شدن بر این افراد نیز نیست که اگر مشکل از تخمک باشد از روش «اهدای تخمک» می توان استفاده کرد. اما اگر مشکل از اسپرم باشد نمی توان از «اهدای اسپرم» استفاده کرد چراکه برخی از فقها از جمله آیات عظام سیستانی و صافی گلپایگانی این روش را جایز نمی‌ شمرند اما بعضی دیگر از جمله آیات عظام خامنه‌ای و هادوی تهرانی بر این باورند که این روش فی نفسه اشکال ندارد، اما می بایست از مقدمات حرام از قبیل نگاه، لمس حرام و غیر آنها دوری ورزید . اما عده ای مانند آیت الله مکارم شیرازی اعتقاد  دارند که تنها راه برای مجوز این روش، آن است که مرد به صورت موقتی همسر خود را طلاق دهد و زن پس از نگه داشتن عده به عقد موقت مرد مورد نظر درآید . در این میان روش اهدای جنین فریز شده نیز برای زوجینی که سلول جنسی ندارند و باید از جنین اهدایی استفاده کنند، وجود دارد؛ اما مباحثی در قانون و عمل وجود دارد که این فردی که به دنیا خواهد آمد چه ارتباطی با مادر و پدر ژنتیکی و چه ارتباطی با والدین بیولوژیکی خود دارد و موضوعات ارث بردن از فرد اهدا کننده مزرح می شود اما قانون نشان داده خانواده با این فرزندان، مشابه فرزندان خود رفتار می کنند اما اینکه کودک بخواهد ژنتیک خود را پیدا کند آن فرد اهدا کننده و وراث آن چه برخوردی می کنند اینها مواردی است که هنوز مشخص نیست.

مشکل حاد در مورد اسپرم غیر می باشد که وفق نظر فقهایی که این شیوه را مجاز می شمرند، الحاق طفلی را که با این روش متولد به شوهر آن زن را مشکل دانسته اند و برخی پدر او را صاحب نطفه دانسته اند و برخی هم بر خلاف این باور دارند و مادرش را زنى دانسته اند که صاحب رحم و تخمک است، حال آنکه در مورد این نوع از لقاح مصنوعی، علی الاصول و با استناد به قاعده فراش طفل متولد از تلقیح به شوهر زن منسوب می گردد ^.